همشهری- مریم سرخوش: با ورود رسمی پایتخت به وضعیت قرمز، گمانه‌زنی‌ها برای آغاز پیک پنجم کرونا، واقعی‌تر شده است؛ پیکی که این بار با جهش خطرناک هندی یا همان دلتا مواجه است و حالا در بیش از ۱۰۰ کشور دنیا شایع شده، به‌طوری‌که دبیرکل سازمان جهانی بهداشت، هشدار داده این جهش، به‌سرعت در حال تبدیل شدن به‌گونه غالب در بسیاری از کشورهاست؛ «این سویه از ویروس به‌سرعت در کشورهایی با میزان واکسیناسیون گسترده و محدود گسترش پیدا کرده است.»
متخصصان نظام سلامت تأکید می‌کنند که حرکت خزنده پیک پنجم از هفته گذشته این بار با شیوع کرونای دلتا، شروع شده است. تغییر رنگ شهرهای نارنجی به قرمز و افزایش تعداد مبتلایان، بر شدت گرفتن تدریجی کرونا، صحه می‌گذارد. جلیل کوهپایه‌زاده، رئیس دانشگاه علوم پزشکی ایران روز گذشته با تأیید افزایش میزان مراجعه‌کننده‌ها به بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی در دهه اول تیر، گفت که میانگین ابتلا در گروه سنی ۱۰ تا ۱۷ سال به نسبت گذشته بیشتر شده است.
پیام طبرسی، رئیس بخش عفونی بیمارستان مسیح دانشوری هم، نسبت به وضعیت نگران‌کننده بیمارستان‌ها در هفته آینده هشدار داد. به‌گفته او، مراکز درمانی از هفته آینده پر از بیمار کرونایی می‌شوند و به همین دلیل چاره‌ای جز تعطیلی واقعی وجود ندارد. او نسبت به محقق نشدن وعده واکسیناسیون برای افراد بیشتر هم انتقاد کرد. از آن طرف، علیرضا رئیسی، سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا به خطر شیوع گسترده کرونای دلتا تأکید کرد. به‌گفته او، ویروس دلتا، در تمام نقاط کشور دیده شده است. استان‌های جنوبی، شرقی و جنوب شرقی درگیری بیشتری دارند؛ «این ویروس می‌تواند میزان همه‌گیری را افزایش دهد و آمار بستری و مبتلا را بیشتر کند.» کرونای هندی در شرایطی در حال شیوع است که روند واکسیناسیون به‌شدت کند است.
وضعیت فعلی پیش‌بینی شده بود، اما کسی توجه نکرد
ماجرا تنها به روند واکسیناسیون محدود نمی‌شود، متخصصان نظام سلامت تأکید می‌کنند که همسو نبودن تصمیم‌گیری‌های ستاد مقابله با کرونا با سیاست‌های وزارت بهداشت، بی‌تدبیری در رفع محدودیت‌های شهرهای آبی و زرد، تحمیل یکطرفه کنترل و مقابله کرونا به وزارت بهداشت و کادر درمان و همچنین مدیریت بحران به جای پیشگیری، در توالی پیک‌ها تأثیرگذار بوده است. یکی از این متخصصان، علیرضا ناجی، عضو کمیته اپیدمیولوژی و واکنش سریع وزارت بهداشت است که به همشهری می‌گوید: «حداقل در ۲ پیک آخر، تصمیمات ستاد براساس مواردی گرفته شده که به هیچ وجه، کمکی به کنترل کرونا نکرده و باعث شیوع بیماری شده است. ما حتی در تقویت بهداشت اجتماعی هم مشکل داریم و مردم تاب‌آوری خود در برابر کووید- ۱۹ را از دست داده‌اند. ستاد به‌عنوان متولی کنترل اپیدمی، توجه خاصی نسبت به این وضعیت ندارد و به توصیه‌های وزارت بهداشت توجهی نمی‌کند.»
به‌گفته رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی مسیح دانشوری، زمستان سال گذشته زمانی که خوزستان با واریانت آلفا یا همان بریتانیایی مواجه شد، قرنطینه‌ای اعمال نشد و در نهایت اغلب نقاط کشور در وضعیت قرمز کرونایی قرار گرفتند. حالا همان سناریو از استان‌های جنوبی در پیک پنجم رخ داده است؛ «می‌دانستیم که واریانت دلتا یا هندی وارد کشور شده اما باز هم هیچ محدودیت و قرنطینه‌ای صورت نگرفت. اجازه دادیم تعداد شهرهای قرمز از ۱۲ به ۹۲ برسد و حالا این ویروس در کشور پخش شده و تا هفته آینده بخش بیشتری از استان‌ها را درگیر خواهد کرد. این نتیجه بی‌عملی ما در مقابل کرونایی است که شیوه‌های مقابله با آن کاملا مشخص است.»
او تأکید می‌کند که در پیک پنجم احتمالا شرایط سخت‌تری نسبت به گذشته ایجاد می‌شود، چرا که سیاست‌های کشور در مقابل کووید-۱۹ پیشگیرانه نیست. ناجی نسبت به سیاست‌های وزارت بهداشت برای مدیریت اپیدمی هم انتقاداتی وارد می‌کند؛ «وزارت بهداشت ایرادات زیادی دارد اما تمام آن چیزی که برای کنترل بیماری می‌خواهد هم اجرا نمی‌شود، مثل شرایطی که در پیک چهارم رخ داد؛ متولیان بهداشت درخواست جلوگیری از سفرها را داشتند یا بر قرنطینه کردن خوزستان پس از شیوع ویروس انگلیسی تأکید کردند. اما اتفاقی نیفتاد. تصمیم‌گیرنده نهادی دیگر است. آنها با توجه به آنچه اعلام می‌شود تصمیم‌گیری نمی‌کنند و به‌نوعی تماشاچی آنچه در این پیک‌ها رخ داده هستند.»
ناجی با اشاره به هشدار قبلی درباره آغاز پیک پنجم می‌گوید: «واقعیت‌های علمی را نمی‌توان انکار کرد. ویروسی که وارد کشور می‌شود نگاه ویژه‌ای به ما ندارد که با توجه به وضعیت اقتصادی و اجتماعی شرایط ابتلا و مرگ‌ومیر را کمتر کند. هم‌اکنون لازم است بیماریابی گسترده‌تر شود و افراد آلوده به‌سرعت قرنطینه شوند.» به گفته ناجی ایران تنها کشوری است که که در دنیا هنوز در موج اول قرار دارد و پیک‌های متعدد را تجربه می‌کند. کشورهای دیگر موج سوم را تجربه می‌کنند یعنی در دوره‌های زمانی متعدد، بیماری را کاملا کنترل کرده‌اند؛ « ما هیچ وقت نتوانستیم اپیدمی را در کشور کنترل کنیم.»
۴ عامل وقوع پیک‌های متعدد کرونا در ایران
انتقادها به وضعیت مدیریت کرونا فراوان است و حالا حسین کرمانپور، مدیر روابط‌عمومی سازمان نظام پزشکی کشور و مدیر اورژانس بیمارستان سینا، توضیحاتی دراین باره به همشهری می‌دهد. به‌گفته او، به جای کنترل و مدیریت کرونا، کشور وارد سیکل معیوبی از توالی پیک‌ها شده است؛ اتفاقی که هم مردم و هم مسئولان در آن تقصیر دارند.
براساس اعلام کرمانپور، ۴ عامل منجر به تکرار پیک‌های کرونا شده است؛ اول نبود یکپارچگی در تصمیم‌گیری‌ها از سوی مسئولان، دوم سیاست‌های اشتباه با فروکش کردن کوتاه‌مدت و مقطعی کرونا، سوم همراهی نکردن مردم در اعمال پروتکل‌ها و چهارم روند کند واکسیناسیون: «نیروهای امنیتی و انتظامی، قوه قضاییه، مجلس و شوراها و دیگر ساختارهای حاکمیتی باید در کنار وزارت بهداشت قرار بگیرند تا از شیوع بیشتر ویروس جلوگیری کرد، اگر در بهترین شرایط سهم وزارت بهداشت برای کنترل کرونا را ۲۰ درصد درنظر بگیریم قطعا به تنهایی قادر به مدیریت وضعیت موجود نیست. از سوی دیگر، وقتی وضعیت کرونایی شهرها از قرمز و نارنجی به زرد و آبی تغییر می‌کند، بلافاصله، رعایت پروتکل‌ها کاهش پیدا می‌کند و وضعیت به حالت عادی برمی‌گردد. درحالی‌که کرونا ثابت کرده وقتی منطقه‌ای زرد یا آبی می‌شود باید کنترل‌ها در آن ادامه داشته باشد.»
به‌گفته او، تمام اطلاعات موجود حکایت از برقرار بودن تجمعات دارد، سویه دلتای کرونا هم ثابت کرده اگر ۲ نفر حتی برای دقایقی کوتاه هم کنار هم باشند و محیط آلوده باشد قطعا انتقال صورت می‌گیرد. کرمانپور درباره روند کند واکسیناسیون هم به نکات دیگری اشاره می‌کند: «واکسیناسیون ما هنوز به ۷ و ۸ درصد هم نرسیده و این شرایط با واکسن نزدن هیچ فرقی نمی‌کند. تنها اتفاق خوبی که رخ داده این است که حداقل بخش زیادی از سالمندان بالای ۷۰ سال و کادر درمانی واکسیناسیون شده‌اند اما برای مؤثر واقع شدن واکسیناسیون نیاز داریم آمارها به بیش از ۶۰ تا ۷۰ درصد جمعیت در مدت زمان کوتاه به ۴ تا ۸ ماه برسد. طولانی‌تر شدن این زمان باز هم یک وقفه برای واکسیناسیون مجدد افرادی است که در ابتدا واکسن زده‌اند. با توجه به وضعیت کشور، نبود منابع مالی و مشکلات انتقالات ارزی، موفق نشدن بخش خصوصی در واردات واکسن به هر دلیلی، ناتوانی دولت در خرید واکسن، بدقولی کشورها در تحویل واکسن به ایران باید این مسئله را درنظر بگیریم تا رسیدن به وضعیت مطلوب واکسیناسیون باید به این موضوع توجه کرد.»
مدیر اورژانس بیمارستان سینا بر غلبه کرونای هندی در کشور تأکید می‌کند و می‌گوید که در ایران ویروس بومی کرونا هم وجود دارد: «آنچه اکنون اولویت دارد درمان است. اما در خلال آن باید تدبیر لازم را داشته باشیم که دیگر پیک ششمی در کشور ما رخ ندهد. ایران جزو معدود کشورهایی است که با پیک چهارم و پنجم روبه‌رو شده. در هندوستان در پیک دوم چنین وضعیتی رقم خورده و اصلا به پیک سوم نرسیده‌اند. با این وضعیت ما در مهرماه پیک ششم را هم تجربه خواهیم کرد مگر آنکه در دولت جدید وحدت‌نظر و یکپارچگی برای مدیریت کرونا از کنترل تا درمان به‌وجود بیاید.» او درباره علائم جدید شیوع کرونای دلتا هم توضیح می‌دهد که هم‌اکنون، گلودرد و آبریزش بینی همراه با علائم قبلی ازجمله سرفه، تب و بدن‌درد، بیشتر دیده می‌شود. به همین دلیل هرکسی با این علائم مواجه شد بهتر است برای تست مراجعه کند.
امکان توقف پیک پنجم وجود دارد
البته همسو نبودن تصمیمات ستاد ملی کرونا با وزارت بهداشت مورد تأیید اعضای این ستاد نیست. آنها می‌گویند در بیش از ۱۶ ماه گذشته، اوضاع می‌توانست بغرنج‌تر از حالا باشد. حسین قاسمی، دبیر کمیته امنیتی و اجتماعی انتظامی ستاد ملی مبارزه با کرونا به همشهری می‌گوید: «با ویروسی مواجه‌ایم که رفتار ثابتی ندارد و و راهکار مؤثری هم به شکل درمان برای آن وجود ندارد. در ستاد ملی مقابله با کرونا برای مدیریت این شرایط متناسب با زیرساخت‌ها، امکانات کشور و تاب‌آوری اجتماعی تصمیم‌گیری می‌شود. کشور علاوه بر ویروس کرونا با ویروس تحریم هم مواجه است و منابع درآمدی محدودی دارد. به همین دلیل، اعمال قرنطینه‌های کامل با توجه به ضرورت تامین مایحتاج دوران قرنطینه به راحتی امکانپذیر نیست.»
به تأکید قاسمی این درست است که اشکالاتی در روند مدیریت کرونا در کشور وجود داشته اما توفیقات هم کم نبوده و باید به این مسئله هم توجه کرد که با وجود تأکید برخی متخصصان هنوز با آغاز پیک پنجم در کشور مواجه نشده‌ایم و می‌توان با توجه جمعی مانع از بحرانی شدن گونه دلتا در کشور شد: «ما هرچه لازم باشد چه در قالب طرح هوشمند مدیریت‌ها و طرح‌های جدیدی که از سوی وزارت بهداشت و ستاد ملی تصمیم‌گیری و اتخاذ شود را درنظر گرفته‌ایم و نتایج آن در ۲ هفته آینده مشخص می‌شود.»
این مسئول در پاسخ به این سؤال که آیا در مواجهه با پیک پنجم ضرورتی بر افزایش نظارت‌ها و سختگیری رعایت پروتکل‌ها وجود دارد، توضیح می‌دهد: «ما ۷ هزار کادر بهداشت محیط در کشور داریم، اما با این تعداد نیرو چقدر می‌توان بر تمام اصناف و مشاغل خرد نظارت داشت؟ در این شرایط بهتر است مردم خودشان ناظران اول برای گزارش هرگونه خل رعایت پروتکل‌ها باشند. از سوی دیگر رسانه‌ها هم وظیفه اطلاع‌رسانی برای رقم نخوردن عادی‌انگاری از سوی مردم را برعهده دارند.»
به‌گفته قاسمی هم‌اکنون از میان ۴۵۰ شهر کشور تنها ۹۲ شهر قرمز شده و هنوز با پیک پنجم فاصله وجود دارد. اگر بهداشت فردی، استفاده از ماسک، فاصله‌گذاری اجتماعی و نظارت‌های مردمی، افزایش پیدا کند و در کنار آن، سفرهای غیرضروری و دورهمی‌ها حذف شود، قطعا می‌توان پیک پنجم را مدیریت کرد.
نظر شما